lundi 14 août 2023

10. 9. Qui sont les Autheurs qui ne condescendent à la farouche opinion des vices & cruautez qu' on impute à Brunehaud.

Qui sont les Autheurs qui ne condescendent à la farouche opinion des vices & cruautez qu' on impute à Brunehaud.

CHAPITRE IX.

Combien que je sçache l' honneur & le respect que l' on doit à l' ancienneté, & en quel hazard je m' expose, luy voulant faire son procez; toutesfois je ne douteray de franchir le pas. Et a fin que l' on ne m' accuse d' une nouvelle temerité ou ignorance, je declareray premierement les parreins dont je fais estat en cette querelle, puis combattray de leurs propres armes, ceux contre lesquels je veux entrer en champ clos. Et d' autant que je sçay combien il est mal-aisé d' effacer une opinion qui est d' une longue ancienneté emprainte dedans nos esprits, pour monstrer de quelle rondeur j' entens proceder, je ne veux rien par ce chapitre y apporter du mien; ains vous representer mot pour mot les passages de ceux, sous le pavois desquels j' entens me terger. Remettant à la censure du docte & sage Lecteur de juger des coups: car c' est à luy auquel je voüe ce chapitre, & non à la populace.

Le premier Autheur qui prit la cause de Brunehaud en main, fut Boccace Italien, lequel en son livre, de claris mulieribus, chap. 104. qui est le penultiesme de son œuvre, apres avoir fait un long recit de 103. femmes de marque, tant en bonne que mauvaise part, fait entrer sur l' eschaffaut cette Royne toute esploree, se plaignant d' avoir esté par luy mise en oubly. Et apres quelque pourparler fait entr'eux, il luy resigne sa plume, pour se purger & deduire sommairement, ce qu' elle pensoit faire à sa justification: Et comme cette Dame parlant de la mort de Theodoric Roy de Bourgongne son petit fils, dit qu' il avoit esté empoisonné par un tres-juste jugement de Dieu, pour le punir des fautes par luy commises. Boccace l' interrompant luy dit qu' elle oublioit quelque chose à dire, qui estoit, que Theodoric luy avoit improperé quelque male-façon, & elle craignant qu' il ne la fist mourir, avroit prevenu cette mort, par le poison qu' elle luy avoit pourchassé. Adonc la Royne s' escria à chaudes larmes combien elle estoit mal-heureuse, & que sa male fortune luy avoit non seulement ravy tous ses biens, & ses enfans; ains la creance qu' on devoit avoir en son dire. Je vous coucheray le passage tout de son long. Cui ego (repartit Boccace) istud profecto non inficior. Sic est de morte, sed illud quod omiseras supplebo. In te, tuum crimen obiecit, tamen illud veneno, gladioque purgasti. Illa autem foecundius emitteus lachrymas, inquit. Me miseram, quàm infoelix sum. A me mendacium existimat dictum esse. Sic fortuna facit, horum verbis aufert fidem, quibus bona caetera abstulit. Et poursuivant sa pointe se plaint en gros & en tasche, des calomnieuses imputations qu' on luy avoit mises sus. Remonstrant comme elle Espagnole & non Françoise, avoit esté jugee, non par ses Juges; ains ennemis, & condamnee en une mort, non seulement honteuse; ains du tout hideuse, & que jamais n' en avoit esté veüe sa pareille. Boccace estant le premier qui avoit deffendu l' innocence de la Royne Brunehaud, contre tous ces broüille-papiers, se donna bien garde de les desmentir à face ouverte; ains de l' esprit gay & gaillard qui estoit en luy, fit fort industrieusement joüer ce rollet à cette pauvre Princesse, & se ferma au dire d' elle.

Nostre Paule Aemile au I. livre de son Histoire Françoise, apres avoir fait recit des deux sanglantes batailles, liurees entre Theodebert Roy d' Austrasie, & Theodoric Roy de Bourgongne freres, & comme Theodoric avoit eu le dessus de Theodebert, il poursuit en cette maniere sa route:

Victor semel atque iterum Theodoricus, fratrem transrhenanas gentes petentem, ut eorum auspiciis bellum redintegraret, assequutus, retractum in custodiam misit, detractus Regius insignibus, duorumque amplißimorum regnorum potens, immemor recentis foederis, ut universae Galliae solus iura daret, in Clotharium movere cogitabat. Interea dum Theodeberti filiam ducere uxorem statuit, disenteria morbo deceßit. Alij meram tragoediam concinunt, & non modo quicquid unquam impie sceteste-ve (sic), in numen, mortalesque peccatum est, sed quaecumque dici fingive de perditißimis quibusque possunt, ea uni Brunechildi adscribunt, eam fuisse facem belli inter nepotes, quod diceret Theodebertum, non ex Childeberto Rege, sed quodam olitore procreatum, avertisse animum Theodorici à colenda uxore Hermemberga, ut una apud nepotem omnia posset, minus pellices formidans, oppressum Desiderium, Columbanumque exactum, eadem impellente, Theodebertum Coloniae occisum, quem vita donatum, Cauillonem in custodiam missum ostendi; Addunt fabulae, reliquos Theodeberti filios eam necasse. Cumque eius filiam sibi Theodoricus iungere vellet, Brunechildem in scelere piam dixisse, incestum futurum coniugium, illum furore percitum, in eam stricto ferro ruisse ac subiecisse. Atqui fratrem eum negabas, quasi vel alio incusante, res per se ipsa non loqueretur, si non ex patre, saltem ex matre fratrem extitisse. Eamdem tunc intercursu optimatum servatam, paulo post nepotem veneno sustulisse, quem disenteria intertisse Authores habeo. Adeo ad portenta prodenda plerique scriptores, & ad accipienda, imperitum vulgus, blandiente mendacio inclinant. Ea mulier praeterquam quod à Divo Gregorio, eius tempore aequali Pontifice Maximo, laudibus effertur ipsa, nepotesque Reges, captivos sua pecunia redemptos, multoque domum remisit, aedes sacras permultas, partim novas condidit, partim vetustate labentes restituit; Et tot post saeculis, non temere venit in mentem Boccacio, Poëtici quidem ingenij Authore, sed antiquitatis cognoscendae studiosißimo, contendere eam externam mulierem temporibus perditissimis, alienorum scelerum flagrasse invidia. A Burgundionibus, Austrasiasque Ducibus adductam ad se, Clotharius (si vera tragoedia est) supplicio tradidit. Caudae indomiti equi capillo religata periit, concitato equo, exacta aetate mulier distracta, quod supplicium de Fredegonde matre Clotharij, erant *sumpturi Austrasiani Reges, si universo bello vicissent, ab ipsis saepe ad poenas exigendas petita. Et ne Clotharius defendere poßet meritas poenas exactas, Sigebertum, Corbumque, Theodorici parvos liberos necavit, tertium Meroüeum, ut finis tragici commenti sit, quod se patrem vocitaret, ab eo sacra aqua imbutum vita donavit.

Messire Jean du Tillet Evesque de Meaux en sa Chronique abregee.

Theodoricum disenteria quidam sublatum, alij veneno putant. Annales & Historiae narrant hoc loco Brunechildis mortem, & tragica scelera quae magna ex parte fabulosa puto.

Papirius Massonius en termes beaucoup plus hardis au premier livre de ses Annales.

Brunechilde urgentibus fatis, & magno natu mulier, ab infidis proceribus prodita crudeli supplicio discerpta est. Scholasticus in appendice proditionis ac poenae meminit. Et mirabile quidem esset Brunechildem caudae equinae alligatam, dilaceratamque, nisi res humanae praepostere plerumque se se haberent. Victoria enim semper caeca, & apud hostem innocentia, magnum saepe crimen est. Multa sane pietatis extant monumenta pro Brunechilde: Gregorij Romani profero testimonium, cuius haec sunt verba. Excellentiae vestrae praedicandam ac Deo placitam bonitatem, & gubernacula regni testantur, & educatio filij manifestat, cui non solum rerum temporalium gloriam provida solicitudine conservastis, verum etiam aeternae vitae praemia providistis, dum mentem ipsius verae fidei radicem, materna, ut decuit, & laudabili institutione plantastis. Alijs litteris. Plus (inquit) aliis gentibus gentem Francorum asserimus foelicem, quae sic bonis omnibus praeditam meruit habere Reginam. Igitur, aut Brunechildem piam fuisse oportet, aut Gregorium certe impium, qui hoc postremum ad eam scripserit, paulo ante Mauritij caedem. In suburbano Augustoduni, templum Martino, & intra urbem Xenodochium ab ea constitutum, idem mihi Author est Gregorius. Quin ipsius, & Theodorici filij precibus Monasterium Medardi, in civitate Sueßionum siti, caput  Monasteriorum totius Galliae constituit, in Synodo Romae habita, anno à partu Virginis quingentesimo nonagesimo tertio, indictione undecima, ut ex litteris ad Gairaldum perspici potest, Epist. lib. II.

Cette opinion ne plaisant au Cardinal Baronius dit ainsi:

Risimus recentiorem Authorem qui conatus est eamdem Brunechildem excusare, Aethiopem lauans. Quae ab omnibus historijs huius temporis, sacrilega, sanguinaria, & ubique nefaria conclamatur. Neque enim Gregorij laudes, crimina postea commissa purgant.

Nonobstant l' opinion du Cardinal, Jean Mariana Espagnol, lequel apres avoir fait une sommaire mention, qu' il estimoit avoir esté faussement attribuee à Brunehaud, paracheve par cette fin.

Adeo ad portenta prodenda scriptores Gallici, ad accipienda vulgus proclives fuerunt, pudenda securitate, si mendacium deprehensum non putarunt, si secus impudentia mirabili. Meram tragoediam Authores idonei confirmant, nullo iudicio ex populi rumoribus confictam, quae scelera à Fredegunde sunt facta, quod supplicium tulisset victoribus Austrasianis, ea mentiente fama, quae nomina commutant, re afficta Brunechildi arbitror, foeminae Religiosae probaeque, uti indicio sunt genuinae à Gregorio Pontifice ad eam litterae plenae verissimis laudibus. Multa magnifica templa eius sumptibus in Gallia constituta, exornataque, magnus captivorum numerus redemptus. An haec facta negabi? sed certa monumenta monstrabimus. An quisquam haec aut ab impia, & crudeli foemina facta inducat in animum? Maius argumentum accedit Gregorij Turonensis aequalis, de his flagitiis silentium. An id gratiae datum putabis, à Gallico scriptore, magnaeque authoritatis viro? An qui Fredegundis scelera omnia & dolos exposuit, externae foeminae pepercisset? non arbitror. Sisebutum ais in vita Desiderij Viennensis Episcopi, Brunechildis scelera multa, caesumque ab ea Martyrem accusasse, ab equisque raptatam perijsse, tandem ultore numine. Rectè, si Authorem eius vitae Regem fuisse confirmares, & non potius eo nomine alius, eos vulgi rumores collegisse se affirmaret, minori quam pro Regis authoritate, diligentiaque, aetate posterior. Sit ergo constitutum Brunechildem innocentem fuisse, & perditißimis tamen temporibus aliena invidia flagrasse: uti primus Boccacius consideravit, Poëtici quidem ingenij scriptor, sed antiquitatis cognoscendae studio incitatus praestansque.

Voila cinq Autheurs qui sont pour le party de Brunehaud, Boccace, Emile, Tillet, Masson, Mariane. Mais leur authorité m' est bien peu, si ce qu' ils disent en gros n' est verifié par le menu. C' est le lot que j' ay pris icy pour mon partage, auquel je veux que chacun entende que je tiens pour maxime & proposition arrestee, que depuis le mariage de Brunehaud qui fut 565. jusques à la mort de S. Gregoire qui advint l' an 604. on ne peut remarquer en elle aucune chose de malefaçon. Et en cela je me conforme à l' opinion du Cardinal Baronius, quand sur la fin du passage de luy par moy cy-dessus allegué, il dit que toutes les loüanges dont S. Gregoire l' avoit honoree, n' empeschent pas que toutes les meschancetez par elle depuis commises ne soient veritables. Et neantmoins à ce qu' il dit estre depuis advenu, qu' il abhorre de telle façon que je vous ay coppié de luy; c' est en quoy je le gouverneray cy apres, pour examiner si son opinion est telle qu' il presuppose.